Επικαιροποίηση: Απρίλιος 2024
Η νέα γενιά Γενετικά Tροποποιημένων Oργανισμών (ΓΤΟ – «μεταλλαγμένων») προσπαθεί να μπει στη διατροφή μας από την πίσω πόρτα. Το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε υπέρ στις 7/2, ενώ στις 24/4 αναμένεται 2η ψηφοφορία στο Ευρωκοινοβούλιο για το ίδιο θέμα. Παρόλα αυτά το θέμα είναι σε εκκρεμότητα, επειδή αρκετά κράτη-μέλη της ΕΕ αντιδρούν. Δυστυχώς η Ελλάδα δεν συμπεριλαμβάνεται σε αυτά.
Ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή νομοθεσία για σοβαρούς ελέγχους πριν από την έγκριση μιας γενενετικά τροποποιημένης καλλιέργειας, από τον Ιούλιο του 2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί νέο νομοσχέδιο με βασικό στόχο να καταργήσει τους προληπτικούς ελέγχους, ειδικά για μια νέα κατηγορία γενετικά τροποποιημένων φυτών που προέρχεται από τις νέες γονιδιωματικές τεχνικές (ΝΓΤ1). Η πρόταση νόμου της Κομισιόν, βρίσκεται στη φάση της προέγκρισης.
Παρότι υπάρχουν επιστημονικές διαφωνίες, δεν εφαρμόζεται η Αρχή της Προφύλαξης που ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με την οποία είναι υποχρεωτική η αξιολόγηση κινδύνων για τον άνθρωπο και το περιβάλλον πριν την έγκριση καλλιέργειας.
Το σκεπτικό της νομοθετικής πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υιοθετεί τους ισχυρισμούς των εταιριών που παράγουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Συγκεκριμένα ισχυρίζονται ότι: «πρόκειται για επιστημονική καινοτομία που θα συνεισφέρει στην μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων, στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και γενικότερα στη βιωσιμότητα», παραβλέποντας αφενός ότι δεν υπάρχουν ακόμη αποδείξεις για τα πλεονεκτήματά τους αφετέρου ότι έχουν απρόβλεπτα αποτελέσματα που θέτουν σε κίνδυνο τη διατροφική μας ασφάλεια.
Το Δίκτυο ΣΙΤΩ ζητά από την Ελληνική Κυβέρνηση να αλλάξει την παρούσα τακτική της και να υποστηρίξει μια Ελλάδα ελεύθερη από «μεταλλαγμένες» καλλιέργειες, όπως έχουν κάνει μέχρι τώρα όλες οι προηγούμενες Ελληνικές κυβερνήσεις.
Καλεί όλους τους οι Έλληνες εκπροσώπους (εμπειρογνώμονες, υπουργούς, ευρωβουλευτές) να προφυλάξουν τη χώρα από τις ανεπιθύμητες συνέπειες που θα επιφέρει η έγκριση της προτεινόμενης νομοθεσίας, και ειδικότερα:
Τι θα συμβεί αν εγκριθεί η προτεινόμενη νομοθεσία
- Σήμερα στην Ελλάδα εισάγονται γενετικά τροποποιημένες ζωοτροφές αλλά δεν έχει εγκριθεί ουδεμία Γ.Τ. καλλιέργεια. Αν περάσει η πρόταση, τα φυτά ΝΓΤ1 θα εμφανιστούν στο γειτονικό μας κτήμα και στο πιάτο μας, χωρίς αξιολόγηση επικινδυνότητας για την υγεία και το περιβάλλον.
- Επειδή τα φυτά ΝΓΤ1 κατοχυρώνονται με πατέντες, θα γεμίσει η αγορά σπόρων με πατέντες οι οποίες προκαλούν μονοπώλια, βλάπτοντας τους μικρής κλίμακας γεωργούς και βελτιωτές και αποτρέποντας την καινοτομία στη βελτίωση φυτών. Οι μικροί καλλιεργητές θα κινδυνεύουν συχνά με κατηγορίες καταπάτησης πατέντας[1].
- Η μη γενετικά τροποποιημένη τροφή θα γίνει πιο ακριβή.
- Η «συνύπαρξη» ΓΤΟ και βιολογικών θα είναι σχεδόν αδύνατη στην πράξη, (η νομοθετική πρόταση προβλέπει ότι δεν θα επιτρέπονται ΝΓΤ στη βιολογική Γεωργία).
- Tα κράτη μέλη χάνουν το δικαίωμα να απαγορεύσουν την καλλιέργεια όταν κρίνουν ότι θα υπάρξει πρόβλημα στη δική τους παραγωγή ή στα οικοσυστήματα τους.
- Αν εμφανιστεί τοξικότητα, θα είναι πολύ δύσκολη η δυνατότητα απόσυρσης.
- Αν κινδυνέψει το οικοσύστημα με απώλεια βιοποικιλότητας μέσω διασταυρώσεων με άγρια φυτά ή με άλλους ΝΓΤ ή με βλάβη στους επικονιαστές, θα είναι πολύ δύσκολη η δυνατότητα απόσυρσης καθώς θα έχουν προηγηθεί διασταυρώσεις στη φύση.
- Μεγάλο ερωτηματικό για το τι θα συμβεί με τα άγρια φυτά: Ουδείς έχει ιδέα τι διασταυρώσεις θα προκύψουν όταν το ΝΓΤ φυτό απελευθερωθεί στο περιβάλλον και ποιές θα είναι οι επιπτώσεις για την υγεία τη δική μας, των επικονιαστών και εν γένει του οικοσυστήματος και την ισορροπία των διατροφικών δικτύων. Με το προτεινόμενο νομοσχέδιο, θα μπορεί κάποιος να καλλιεργήσει, για παράδειγμα, και γενετικά τροποποιημένα βότανα όπως πχ θυμάρι και ρίγανη. Τι σημαίνει αυτό για το οικοσύστημα και για τα μοναδικά ελληνικά βότανα;
- Η Ελλάδα και η Ευρώπη θα χάσουν το εμπορικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της καθαρής χωρίς ΓΤΟ τροφής που έχουν σήμερα, που συνεπάγεται την απώλεια, εν γένει, του συγκριτικού πλεονεκτήματος της ελληνικής γεωργίας.
Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τις Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές και τις σχετικές επιστημονικές διαφωνίες, για το τι ισχύει σήμερα για τους Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς, καθώς και για το χρονικό της νομοθετικής διαδικασίας και τη στάση της Ελληνικής Κυβέρνησης.
Τί είναι οι Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές – κατηγορίες ΝΓΤ1 και ΝΓΤ2
Οι ΝΓΤ αποτελούν επέμβαση στο γονιδίωμα ενός φυτού μέσω ενζύμων. Τα ένζυμα αυτά έχουν τη δυνατότητα να εισχωρήσουν σε συγκεκριμένα σημεία μέσα στο DNA ώστε να επιτρέψουν τη διαδικασία της γενετικής τροποποίησης του φυτού μέσα στο εργαστήριο. Η διαδικασία ονομάζεται γονιδιωματική επεξεργασία.
Οι Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές (ΝΓΤ) σύμφωνα με το νομοσχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κατατάσσονται σε 2 κατηγορίες: ΝΓΤ1 και ΝΓΤ2.
Η νομοθετική πρόταση, προβλέπει (για την πρώτη μεγάλη κατηγορία ΝΓΤ1) κατάργηση της αξιολόγησης κινδύνων πριν την έγκριση καλλιέργειας, επειδή θεωρεί τα φυτά αυτά, ισοδύναμα με τα συμβατικά φυτά.
Επιστημονικές διαφωνίες: η Ευρώπη εφαρμόζει την αρχή της προφύλαξης
Η έννοια της ισοδυναμίας των φυτών ΝΓΤ1 με τα φυσιολογικά φυτά, στην οποία ουσιαστικά βασίζεται η νομοθετική πρόταση της Κομισιόν, καταρρίπτεται από πολλούς επιστήμονες ενώ είναι αποδεκτή από άλλους.
Για την έννοια της ισοδυναμίας υπάρχει μεγάλη επιστημονική διχογνωμία, πχ. σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιστημόνων (ENSSER The European Network of Scientists for Social and Environmental Responsibility): «Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι επιστημονικά μη αποδεκτή… βάζει τους ανθρώπους και το περιβάλλον σε κίνδυνο… πολλά επιστημονικά δεδομένα έχουν αγνοηθεί».
Σε περιπτώσεις επιστημονικής διαφωνίας η Ευρώπη εφαρμόζει την Αρχή της Προφύλαξης (προληπτικούς ελέγχους), αλλά με τη συγκεκριμένη πρόταση της Κομισιόν τα πράγματα αντιστρέφονται.
Η αλήθεια είναι ότι οι ελάχιστες πολυεθνικές που ελέγχουν τη διεθνή αγορά σπόρων πιέζουν για την απρόσκοπτη εξάπλωση των ΝΓΤ1 επειδή αυτά καλύπτονται από πατέντες και έτσι προσφέρουν στις μεγάλες εταιρίες σημαντικό έλεγχο της παγκόσμιας αγοράς σπόρων. Ο έλεγχος αυτός οδηγεί στον έλεγχο της χρήσης και εξάπλωσης φυτοφαρμάκων διότι το είδος του σπόρου συνδέεται με τη χρήση τους. Και μην ξεχνάμε ότι οι είναι οι ίδιες εταιρίες αγροχημικών που πωλούν και τον σπόρο αλλά και τα φυτοφάρμακα που του ταιριάζουν.
Τί ισχύει σήμερα σε Ευρώπη και Ελλάδα για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ)
Σήμερα στην Ευρώπη και κατ’ επέκταση και στην Ελλάδα, υπάρχει μια σχετικά ικανοποιητική νομοθεσία (με βάση την Οδηγία 2001/18) για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, η οποία, εφαρμόζοντας την Αρχή της Προφύλαξης, εξασφαλίζει κάποιο βαθμό ασφαλείας για την υγεία και το περιβάλλον. Σήμερα, τα φυτά ΝΓΤ επιτρέπεται να καλλιεργηθούν αν προηγηθούν οι έλεγχοι της ισχύουσας νομοθεσίας. Σήμερα, η αξιολόγηση κινδύνων για τον άνθρωπο και το περιβάλλον πριν την έγκριση καλλιέργειας είναι υποχρεωτική.
Επίσης με την ισχύουσα νομοθεσία, το κάθε κράτος μέλος έχει το δικαίωμα να απαγορεύσει στο έδαφος του την καλλιέργεια κάποιου συγκεκριμένου γεν. τροπ. φυτού εάν κρίνει ότι θα δημιουργήσει προβλήματα (πχ. στην τοπική παραγωγή ή τη βιοποικιλότητα ή στους επικονιαστές). Αυτές οι προστατευτικές δυνατότητες προτείνεται να καταργηθούν με βάση τη νέα πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Σήμερα, τα γενετικά τροποποιημένα καλλιεργούνται μόνο σε δυο Ευρωπαϊκές χώρες, την Ισπανία και την Πορτογαλία, όπου καλλιεργείται ένα μόνο Γ.Τ. φυτό (το καλαμπόκι της Μονσάντο ΜΟΝ810). Αντίθετα, στις εισαγωγές η κατάσταση είναι διαφορετική καθώς εισάγονται μεγάλες ποσότητες κυρίως για ζωοτροφές.
Η νομοθετική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υιοθετεί τους ισχυρισμούς των εταιριών που παράγουν αυτούς τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, ότι δηλαδή «πρόκειται για επιστημονική καινοτομία που θα συνεισφέρει στη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων, στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και γενικότερα στη βιωσιμότητα».
Για τα αναφερόμενα ως πλεονεκτήματα των ΝΓΤ δεν έχουν καταγραφεί αποδείξεις στην πράξη. Επιπλέον, οι επιστήμονες θεωρούν ότι η αναστάτωση που επιφέρουν τα «γενετικά ψαλίδια» στο γονιδίωμα έχει και απρόβλεπτα αποτελέσματα, εκτός από τα επιδιωκόμενα, δηλαδή αποτελέσματα που δεν είναι άμεσα ορατά, κάτι που ενέχει μεγάλους κινδύνους για την ασφάλεια της διατροφής μας. Οι εξαιρέσεις από αξιολογήσεις κινδύνου, αποτελούν προτάσεις αντιεπιστημονικές.
Περιγραφή της προεγκριτικής διαδικασίας και η στάση της Ελληνικής Κυβέρνησης
Μετά την κατάθεση της νομοθετικής πρότασης (Ιούλ/2023), ακολουθούν επαναλαμβανόμενες συναντήσεις εμπειρογνωμόνων από όλα τα κράτη μέλη, επίσης ακολουθούν συμβούλια Υπουργών Περιβάλλοντος, συμβούλια Υπουργών Αγροτικής Ανάπτυξης, συναντήσεις Επιτροπών του Ευρωκοινοβουλίου (Γεωργίας και Περιβάλλοντος), ψηφοφορίες στην ολομέλεια του ευρωκοινοβουλίου. Στο τελευταίο στάδιο, το οποίο ακόμη δεν έχει έρθει, γίνονται διαπραγματεύσεις («τρίλογος») μεταξύ Συμβουλίου, Ευρ. Επιτροπής και Ευρωκοινοβουλίου. Από τους ανωτέρω φορείς υποβάλλονται συνεχώς τροπολογίες, πολλές φορές η μία αναιρεί την άλλη, και έτσι η αρχική μορφή της πρότασης συνεχώς αλλάζει κατά τη διαδικασία της προέγκρισης.
Γι’ αυτό κρίναμε σκόπιμη την ανωτέρω επικαιροποίηση, παραλείποντας θέματα που υπάρχουν μεν στο αρχικό νομοσχέδιο αλλά που διαφαίνεται ότι ενδεχόμενα θα διαγραφούν οριστικά.
Δυστυχώς στην Πρώτη Ανάγνωση το ευρωκοινοβούλιο έχει ψηφίσει υπέρ της πρότασης της Κομισιόν στις 7/2/2024.
Όλοι οι κυβερνητικοί Έλληνες ευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ της κατάργησης αξιολόγησης κινδύνου. Ψήφισαν επίσης ενάντια στη σήμανση που προσφέρει τη δυνατότητα να ξέρουμε τι τρώμε. Οι ευρωβουλευτές θα έχουν την ευκαιρία να ξαναψηφίσουν στις 24 Απριλίου στην αποκαλούμενη Δεύτερη Ανάγνωση του νομοσχεδίου η οποία περιλαμβάνει και τις πιο πρόσφατες τροπολογίες. Επιπλέον, οι μόνιμοι αντιπρόσωποι της Ελλάδας στην Κομισιόν ψήφισαν υπέρ της κατάργησης αξιολόγησης κινδύνου ενώ εκπρόσωποι άλλων χωρών όπως η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Κροατία η Γερμανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Ρουμανία υποστηρίζουν την ισχύουσα νομοθεσία και την αξιολόγηση κινδύνου. Η συνέχεια των διαπραγματεύσεων αναμένεται μετά τις ευρωεκλογές.
Παρακάτω οι σύνδεσμοι για το αρχικό νομοσχέδιο της Κομισιόν:
Η πρόταση: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:c88fe9ac-1c06-11ee-806b-01aa75ed71a1.0010.02/DOC_1&format=PDF
Τα παραρτήματα: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:c88fe9ac-1c06-11ee-806b-01aa75ed71a1.0010.02/DOC_2&format=PDF
Το Δίκτυο Σιτώ προτείνει να ζητήσουμε συλλογικά από την Ελληνική κυβέρνηση να αλλάξει τακτική και να υποστηρίξει μια Ελλάδα ελεύθερη από «μεταλλαγμένες» καλλιέργειες. Όλοι οι Έλληνες εκπρόσωποι (εμπειρογνώμονες, υπουργοί, ευρωβουλευτές) να προστατεύσουν την Ελληνική γεωργία από την επιμόλυνση που δεν συμφέρει την μικρής κλίμακας γεωργία, όπως έχουν κάνει μέχρι τώρα όλες οι προηγούμενες Ελληνικές κυβερνήσεις.
Το Δίκτυο Σιτώ θα σας ενημερώνει συνεχώς για τις μελλοντικές σχετικές δράσεις.
[1] https://www.eurovia.org/news/analysis-european-commission-proposal-on-new-gmos-towards-the-appropriation-of-all-seeds-by-the-patents-of-a-few-multinationals/