ΠΩΣ ΚΡΑΤΑΜΕ ΣΠΟΡΟ
Στον κύκλο του σπόρου η συλλογή του είναι ίσως η πιο σημαντική. Ο κύκλος ξεκινάει με το σπορείο (ή προβλάστηση), στη συνέχεια έχουμε τη σπορά, την καλλιέργεια, την καρποφορία και στο τέλος τη διαδικασία της συλλογής του σπόρου. Αυτός ο κύκλος είναι τόσο απαραίτητος για την έννοια της αυτάρκειας όσο και για τη διατήρηση των παραδοσιακών ποικιλιών.
Είναι πολύ σημαντικός για να κατανοήσουμε ότι «ο Σπόρος είναι ελεύθερος να ταξιδεύει» και ότι «Ζωντανός είναι ο σπόρος που μπαίνει στη γη». Οι γενικές πληροφορίες που χρειάζεται να γνωρίζουμε είναι: ποια εποχή μαζεύουμε τους σπόρους, από ποιούς καρπούς, ποιά φυτά διασταυρώνονται μεταξύ τους, πώς στεγνώνουμε τους σπόρους και πώς τους φυλάσσουμε.
Λεπτομέρειες, όπως αν συνεχίζουμε το πότισμα, αν τους αφήνουμε πάνω στο φυτό να ωριμάσουν, αν για κάποια φυτά χρειάζεται τη δεύτερη χρονιά να κρατήσουμε σπόρο κ.ά, είναι, εκτός από σημαντικές, και σοφές γιατί μας δείχνουν ότι ο μεγαλύτερος δάσκαλος είναι η παρατήρηση της φύσης. Και φυσικά η αγάπη γι’ αυτό που κάνουμε, διότι το να ακολουθούμε υγιεινή διατροφή από μόνο του δεν φτάνει.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
- Συλλέγουμε σπόρους από τα πιο υγιή φυτά και τα πιο παραγωγικά κρατώντας συνήθως τους πρώτους καρπούς, αλλά και κατά τη διάρκεια της καρποφορίας του για βιοποικιλότητα.
- Συλλέγουμε σπόρους από διαφορετικά φυτά για να κρατήσουμε όλα τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας.
- Αφήνουμε τους καρπούς που επιλέξαμε για σπόρο πάνω στο φυτό να ωριμάσουν καλά (ντομάτα, μελιτζάνα, πιπεριές…)
- Κάποια φυτά «ξεσταχιάζουν», δηλαδή ψηλώνουν πολύ, και οι σπόροι είναι πάνω στο στέλεχος του φυτού (μαϊντανός, σέλινο, αντίδι, μαρούλι)
Μαϊντανός: είναι από τα φυτά που “ξεσταχιάζουν”, δηλαδή ψηλώνουν πολύ και έχουν τους σπόρους πάνω στο στέλεχος του φυτού
Αντίδι που “ξεσταχιάζει”. Τα άνθη πάνω στο ψηλό στέλεχος θα δώσουν το σπόρο
- Στα κολοκυθάκια και στα αγγουράκια όταν αφήνουμε έναν καρπό για σπόρο το φυτό σταματάει να δίνει άλλους καρπούς.
- Υπάρχουν καρποί που τους αφήνουμε πάνω στο φυτό μέχρι να ξεραθούν τελείως και μετά τους συλλέγουμε (κουκιά, αρακάς, φακή, φάβα, φασόλια κ.ά).
Κουκιά: τα αφήνουμε πάνω στο φυτό μέχρι να ξεραθούν τελείως και μετά συλλέγουμε το σπόρο
- Κάποια φυτά, όπως το μπρόκολο, το λάχανο, η λαχανίδα, το κουνουπίδι και το παντζάρι πρέπει να μείνουν δεύτερη χρονιά στο χώμα για να πάρουμε σπόρο.
- Κάποια φυτά βγάζουν λουλούδι που γίνεται σπόρος (κρεμμύδι, πράσο, μαρούλι, άνηθος).
Μαρούλι: άνθος που γίνεται σπόρος
- Όταν τα φυτά ξεσταχιάζουν και ετοιμάζονται να σποριάσουν, μειώνουμε το πότισμα στο ¼ ανάλογα και με την υγρασία, αλλά δεν το κόβουμε τελείως.
- Συλλέγουμε τους σπόρους αργά το απόγευμα, ώστε η ζέστη να τους στεγνώσει πιο καλά και να μην έχουν την υγρασία του πρωινού.
- Τους στεγνώνουμε πάντα σε σκιερό μέρος, συνήθως πάνω σε λαδόκολλα και όχι σε χαρτί, για να μην κολλήσουν, για 15-20 μέρες.
- Τους αποθηκεύουμε σε γυάλινα βαζάκια σε συρτάρι χωρίς υγρασία και ζέστη.
- Ο σπόρος μπορεί να ζήσει για 5-8 χρόνια αλλά μειώνεται η βλαστικότητά του, δηλ. βλασταίνει το 20%. Γι’ αυτό και η προβλάστηση βοηθάει σε κάποια είδη. Ένας τρόπος συντήρησης είναι η βαθιά κατάψυξη (15- 20 χρόνια). Μετά θέλει πάλι καλλιέργεια στο χωράφι, κάτι που κάνουν τα γεωργικά ινστιτούτα.
- Κάποια θέλουν σπορείο πριν από τη σπορά (μαρούλι, ντομάτα, μελιτζάνα, πιπεριά).
Σπόροι μαρουλιού
Σπόροι από σπανάκι (μπαίνουν κατευθείαν στο χώμα)
- Πάντα κρατάμε μια μικρή ποσότητα σπόρων για κάθε ενδεχόμενο και φροντίζουμε να έχουμε καλές σχέσεις με τους γείτονες, διότι έτσι γινόταν παλιά: Όταν κάποιος έχανε τους σπόρους του δανειζόταν απ’ τον γείτονα!
ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΝΤΟΜΑΤΕΣ:
Διαλέγουμε τους δεύτερους καρπούς αλλά και καρπούς κατά την υπόλοιπη διάρκεια της καρποφορίας, τους αφήνουμε πάνω στο φυτό να ωριμάσουν πολύ καλά, μαζεύουμε τους καρπούς τους κόβουμε και παίρνουμε τους σπόρους και τους ξεπλένουμε σε σουρωτήρι, τους βάζουμε σε λαδόκολλα και τους στεγνώνουμε στη σκιά. Ένας άλλος τρόπος είναι να βάζουμε τους σπόρους της ντομάτας μαζί με το ζουμί της ντομάτας σε βάζο. Τους αφήνουμε 2-3 μέρες και μετά τους ξεπλένουμε και τους στεγνώνουμε στη σκιά. Αυτό το κάνουμε γιατί το όξινο περιβάλλον που δημιουργείται στο βάζο σκοτώνει τα παθόγονα (μύκητες…). Οι ντομάτες διασταυρώνονται αλλά όχι εύκολα, αφού αυτό-γονιμοποιούνται – ένας τρόπος να το αποφύγουμε είναι η απόσταση και η κάλυψη του ανθού με τούλι.
ΠΙΠΕΡΙΕΣ:
Διαλέγουμε συνήθως τους πρώτους καρπούς και τους αφήνουμε πάνω στο φυτό να κοκκινίσουν καλά. Η συλλογή και η ξήρανση είναι εύκολες. Οι πιπεριές διασταυρώνονται αλλά όχι εύκολα, η απόσταση μας προστατεύει από τη διασταύρωση.
ΜΕΛΙΤΖΑΝΕΣ:
Διαλέγουμε 2-3 πρώτους καρπούς, τους αφήνουμε καλά να ωριμάσουν και τους υπόλοιπους τους κόβουμε στην ώρα τους. Συνήθως τους σημαδεύουμε για να μην τους μπερδέψουμε. Κατόπιν ή τους χαράζουμε πάνω στο φυτό ή τους κόβουμε και τους χαράζουμε κατά μήκος και τους αφήνουμε σε μια λεκάνη με νερό 3 μέρες να μουλιάσουν και να μαλακώσουν για να πάρουμε μετά τον σπόρο.
Οι μελιτζάνες διασταυρώνονται εύκολα, μια λύση είναι βέβαια να βάζουμε μία μόνο ποικιλία ή σε απόσταση 20 μέτρων την μία ποικιλία από την άλλη.
ΚΟΛΟΚΥΘΟΕΙΔΗ:
Σε αυτά περιλαμβάνονται τα αγγούρι, το ξυλάγγουρο, το κολοκυθάκι, η κολοκύθα, το καρπούζι και το πεπόνι. Στα αγγούρια αφήνουμε τον 2ο ή 3ο καρπό για σπόρο και δεν αφήνουμε άλλα αγγούρια στο ίδιο φυτό, ώστε να δώσει τη δύναμη στον καρπό για σπόρο. Στα κολοκυθάκια, όταν αφήνουμε έναν καρπό για σπόρο, το φυτό σταματά να δίνει άλλους καρπούς. Τις κολοκύθες τις αφήνουμε να ωριμάσουν καλά πάνω στο φυτό. Όταν θα κόψουμε την κολοκύθα για να τη φάμε, τότε παίρνουμε τους σπόρους. Για να ξεχωρίσουμε τους κούφιους σπόρους από τους καλούς, τους βάζουμε στο νερό. Στην αρχή όλοι οι σπόροι ανεβαίνουν στην επιφάνεια. Στη συνέχεια τους αφήνουμε 24 ώρες στο νερό και οι γόνιμοι σπόροι πάνε στον πάτο ενώ οι κούφιοι μένουν επάνω και τους πετάμε. Τα αγγουράκια διασταυρώνονται σχετικά εύκολα, πρέπει να φυτεύονται σε μεγάλη απόσταση η μία ποικιλία από την άλλη, το ίδιο και οι κολοκύθες.
ΣΤΑΥΡΑΝΘΗ:
Είναι τα φυτά που όταν σποριάζουν βγάζουν άνθος με 4 πέταλα, όπως η ρόκα, το ραπανάκι, το μπρόκολο, το κουνουπίδι , η λαχανίδα και το λάχανο, και διασταυρώνονται εύκολα και μεταξύ τους.
Μπρόκολο: ανήκει στα σταυρανθή, που διασταυρώνονται εύκολα μεταξύ τους
Τα σταυρανθή θέλουν δύο χρόνια για να δώσουν καλό σπόρο. Συγκεκριμένα, στα ψυχρά κλίματα (λόγω παγετού) θέλει δύο καλλιεργητικές περιόδους (άρα δύο χρονιές), ενώ στα θερμά κλίματα οι δύο καλλιεργητικές περίοδοι μπορεί να γίνουν σε μία χρονιά, ξεκινώντας από τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο, που θα κάνουμε σπορά, μέχρι τον Δεκέμβριο και από τον Ιανουάριο μέχρι το καλοκαίρι. Ο πρώτος κύκλος είναι ο πιο γρήγορος χρονικά και σχηματίζεται το κεφάλι στο μπρόκολο, στο κουνουπίδι και στο λάχανο και στον δεύτερο κύκλο δίνει τον ανθό και τον καλό σπόρο. Στα θερμά κλίματα που τις δύο καλλιεργητικές περιόδους τις χωράμε χρονικά και σε έναν χρόνο, αυτό ισχύει για όλα τα παραπάνω είδη εκτός από το λάχανο, το οποίο θέλει δύο χρονιές, και αυτό επειδή τον πρώτο χρόνο βγάζει το κεφάλι. Το διατηρούμε το καλοκαίρι ποτίζοντάς το για να μην ξεραθεί, και την άλλη χρονιά ανθίζει και δίνει σπόρο. Αν το λάχανο ανθίσει από την πρώτη χρονιά και δώσει σπόρο, αυτός είναι εκφυλισμένος γιατί ναι μεν το λάχανο θα φυτρώσει αν το σπείρουμε, αλλά δεν θα κάνει κεφάλι, θα ανθίσει πρόωρα και ο σπόρος που θα πάρουμε δεν είναι καλός. Τα σταυρανθή δεν αυτογονιμοποιούνται καθόλου, γι’ αυτό πρέπει να βάλουμε 10 έως 20 φυτά το ένα κοντά στο άλλο διότι η γονιμοποίηση μεταξύ των φυτών γίνεται αποκλειστικά με τα έντομα (αν, για παράδειγμα, αφήσουμε δύο φυτά για σπόρο, θα βγάλουν σπόρο, αλλά όταν τον μαζέψουμε θα διαπιστώσουμε ότι οι περισσότεροι είναι άδειοι με ελάχιστα σποράκια και όχι καλά). Η πιο σωστή μέθοδος είναι να τα τυλίγουμε με τούλι για να μη διασταυρωθούν με άλλα σταυρανθή και εναλλάξ να ανοίγουμε τα τούλια για να κάνουν τα έντομα τη γονιμοποίηση. Τα καρότα και τα παντζάρια δεν είναι σταυρανθή, αλλά έχουν κι αυτά τον κίνδυνο να εκφυλιστεί ο σπόρος τους και σιγά -σιγά να μην κάνουν καλό και μεγάλο λοβό που να τρώγεται.
- ΕΙΔΗ ΠΟΥ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΛΛΑ ΕΙΔΗ:
Το παντζάρι διασταυρώνεται εύκολα με το σέσκουλο και δεν βγάζει μεγάλο βολβό ή και καθόλου, ενώ στο σέσκουλο απλώς κοκκινίζει λίγο ο κορμός του. Αποφεύγουμε να αφήνουμε σέσκουλα που κοκκινίζει ο κορμός τους για σπόρο. Το καρότο διασταυρώνεται εύκολα με το άγριο καρότο που υπάρχει στη φύση ελεύθερο και έχει άσπρο βολβό.
Καρότο: Το καρότο διασταυρώνεται εύκολα με το άγριο καρότο που υπάρχει στη φύση ελεύθερο και έχει άσπρο βολβό.
Η μέθοδος που ακολουθούμε για να έχουμε καλό σπόρο είναι να τα τυλίξουμε με τούλι όταν ανθίσουν για σπόρο. Και τα δύο είδη (παντζάρι και καρότο) δίνουν καλό σπόρο σε δύο καλλιεργητικές περιόδους, που όπως είπαμε και παραπάνω μπορούν να περιοριστούν σε μία χρονιά. Δηλαδή από τα μέσα καλοκαιριού έως τα Χριστούγεννα πρέπει να έχεις έτοιμα τα καρότα και τα παντζάρια με λοβούς. Διαλέγουμε τα πιο μεγάλα, τους κόβουμε τα φύλλα (οι παλιοί σχίζανε και τη ρίζα σταυρωτά) και τα μεταφυτεύουμε σε ένα μέρος μαζί ώστε να κάνουν τον δεύτερο κύκλο ανθίζοντας μέχρι το καλοκαίρι.
ΜΙΚΡΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ
- Τα φασόλια γενικά δεν διασταυρώνονται εύκολα.
- Τα καλαμπόκια διασταυρώνονται πολύ εύκολα. Για να το αντιμετωπίσουμε αυτό σπέρνουμε τις διαφορετικές ποικιλίες με χρονική διαφορά δύο εβδομάδων.
- Σε κάποια είδη ο σπόρος είναι ο ίδιος ο καρπός, αλλά μερικές φορές μπορεί να βγάλουν και λουλούδι, όπως η πατάτα και το σκόρδο. Μία μέθοδος για να καθαρίζουμε και να διατηρούμε τον πατατόσπορο, είναι να τον διατηρούμε σε στάχτη.
- Για να μην έχουν έντομα οι σπόροι, μπορούμε να τους αφήσουμε για δύο μέρες στην κατάψυξη. Το κάνουμε αυτό ιδίως στον αρακά που πιάνει εύκολα έντομα. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι στην κατάψυξη σκοτώνεται το φυτικό έμβρυο, οπότε μια δοκιμή είναι καλή λύση για να ελέγξουν τι ισχύει όσοι τη χρησιμοποιούν ως μέθοδο. Για τα φασόλια και τον αρακά για να μην τα βάλουμε στην κατάψυξη, σύμφωνα με την μέθοδο του Γιώργου Κηπουρού, ποτίζουμε τα φυτά μέχρι να πάρουμε τον σπόρο, έτσι δεν έχουμε προσβολές από έντομα στη αποθήκευση των σπόρων.